verslag van een reis

Gispen, Willem Hendrik | Hardback | 24-03-2025 | 9789493028784

‘Ik ga mee op reizen naar de nazivernietigingskampen die de Stichting Sobibor organiseert en ben gaan lezen over Aktion Reinhardt. Het zijn indrukwekkende reizen die niemand van de reisgenoten onberoerd laat. Het is de beleving van massamoord aan de lopende band.

Ik wil iets van mijn emoties en ervaringen in woorden vangen. Ik heb mijn vriend en beeldend kunstenaar Jeroen Hermkens gevraagd mee te gaan en zijn beeldend verhaal in tekening en litho vast te leggen. Het blijven eigen woorden en eigen beelden, maar woord en beeld versterken elkaar. Dit is onze poging een persoonlijke bijdrage te leveren aan de blijvende herinnering aan miljoenen Joden die in de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord.’

Noem hun namen voert ons naar de nazivernietigingskampen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Uitvalsbasis van de reis is de stad Lublin in het voormalige Generaal-Gouvernement van nazi-Duitsland (nu Oost-Polen). Vanuit hier vindt de germanisering van dit gouvernement plaats en wordt het systematisch vermoorden van Joden gepland. We gaan naar de nazikampen Belzec, Sobibor, Treblinka en Majdanek. Maar we zijn ook in toenmalige Pools-Joodse stadjes, sjtetls, als Wlodawa, Izbica en Trawniki op zoek naar sporen van de vrijwel totaal vernietigde Joodse cultuur. Naast bezoeken aan synagogen en vernielde Joodse begraafplaatsen staan we stil in wat ooit getto’s of doorgangskampen waren.

Noem hun namen is een persoonlijk verhaal in woord en beeld. Het beleven in het heden van de verschrikkingen van toen. Het is geen beschrijving die compleet wil zijn, het is geen geschiedenisboek. Wij delen wat ons persoonlijk trof en is bijgebleven; hoe je breekt wanneer in het gedenkmonument van het vernietigingskamp kamp Belzec de afscheidsbrief van een moeder aan haar zoon wordt voorgelezen als zij weet dat ze de volgende dag vermoord zal worden. Het vliegt je naar de keel als je in de gaskamers van het oorspronkelijke werkkamp Majdanek staat.

Willem Hendrik Gispen (1943) is emeritus hoogleraar neurowetenschappen en oud-rector magnificus van de Universiteit Utrecht. Over zijn geboortestad schreef hij onder andere Ik adem Utrecht en Utrecht mijn stad, mijn muze. Daarnaast schrijft hij over de cultuurhistorische betekenis van vogels voor de mens, zoals te lezen in zijn boek Mijn ijsvogeldagen en Vogelen maar dan anders. Bezielde portretten. In Noem hun namen komt de verworden wereld van nazi-Duitsland weer tot leven waarin alleen zwarte vogels een rol spelen.

Jeroen Hermkens (1960) volgde zijn opleiding aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Utrecht en het Atelier Lithographique Champfleury te Parijs. Voor zijn litho’s ontving hij in 1996 de Nederlandse Grafiekprijs. In 2006 werd hij verkozen tot Kunstenaar van het jaar in Nederland. Hij is vooral bekend van zijn stadsgezichten. Voor zijn schilderijen en litho’s maakt hij tijdens zijn reizen tekeningen met rietpen en Oost-Indische inkt. Zijn werk is expressief. De sfeer van een plek is voor hem belangrijker dan de fotografische werkelijkheid. De laatste jaren maakt hij naast stadsgezichten ook naakten en portretten. Voor baggeraar Van Oord legde hij al hun werkzaamheden wereldwijd vast in de Koos van Oord-collectie. Zijn werk is opgenomen in meerdere museale collecties zoals Het Rijksmuseum in Amsterdam, Museum Voorlinden in Wassenaar en het Drents Museum in Assen. Onlangs verscheen bij de Franse uitgever Malbodium Museum een catalogus met een overzicht van 40 jaar tekeningen. Eerder bracht deze uitgever drie oeuvrecatalogi uit van zijn grafische werk. Het werk van Hermkens is te vinden bij Kunsthandel Juffermans in Utrecht. Meer informatie op www.jeroen-hermkens of via instagram, jeroen.hermkens.